Niniejszy artykuł dla wielu może okazać się mało interesujący, jednak przyswojenie tej wiedzy zalecane jest każdemu kto rozpoczyna przygodę z akwarystyką oraz tym którzy posiadają już akwarium ale dotychczas nie mieli czasu na taką lekturę. Zrozumienie podstaw funkcjonowania cyklu azotowego sprawi, że utrzymanie zbiornika w dobrej kondycji stanie się łatwe.
 

Czym jest dojrzewanie zbiornika oraz jak powstaje cykl azotowy w akwarium?

Przemiany jakie zachodzą w wodzie akwariowej określa się dojrzewaniem akwarium, filtracją biologiczną oraz procesem nitryfikacji. Terminy te odnoszą się właśnie do cyklu azotowego. Jest to złożony proces biologiczny, który polega na przemianie azotu – pierwiastka, który w akwarium ma różne formy charakteryzujące się przede wszystkim odmiennym poziomem szkodliwości dla fauny. Przebieg cyklu azotowego można podzielić na trzy etapy:

Etap I: początek cyklu, czyli pojawienie się pierwszej trucizny – amoniaku (NH3).

To moment gdzie w świeżym akwarium azot jest obecny albo w formie amonu (NH4) jeśli odczyn wody jest kwaśny, albo w formie amoniaku (NH3) jeśli woda ma odczyn zasadowy (pH powyżej 7). Ta pierwsza forma nie jest szkodliwa dla fauny, ale amoniak (NH3) jest trucizną i powoduje problemy zdrowotne i zgony ryb, krewetek oraz innych zwierząt akwariowych. Jego źródłem są m.in. odchody ryb, zalegająca karma i martwe szczątki roślin.

Etap II: z deszczu pod rynnę, czyli przemiana pierwszej trucizny w drugą. Znika amoniak, ale pojawiają się azotyny (NO2).

Wraz z upływem czasu w akwarium rozwiną się pożyteczne kolonie bakterii tlenowych „Nitrosomonas”, które w swoim procesie życiowym eliminują amoniak (NH3) utleniając go. Produktem ubocznym tego procesu są równie trujące azotyny (NO2), czyli nasza druga trucizna.

Etap III: jesteśmy u celu, czyli przemiana drugiej trucizny w bezpieczne azotany (NO3).

W akwarium zaczynają pojawiać się kolejne pożyteczne bakterie „Nitrobacter”. Podobnie jak w poprzednim etapie bakterie te zużywają azotyny utleniając je do bezpiecznej formy azotu – azotanów (NO3). Azotany są bezpieczne dla fauny w akwarium o ile ich stężenie nie jest wysokie.


Dalsza część artykułu pod zdjęciem.

Fotografia: Schemat cyklu azotowego w akwarium.

Jak długo trwa dojrzewanie akwarium oraz co zrobić, aby przyspieszyć pojawienie się cyklu azotowego?

Dojrzewanie akwarium to bardzo złożony proces na który wpływ ma wiele czynników, dlatego nie da się jednoznacznie określić czasu w jakim nastąpi pojawienie się cyklu azotowego w zbiorniku. W jednym przypadku może to trwać 2 tygodnie a w innym 6 tygodni.

Przyspieszeniu powstania cyklu azotowego sprzyja m.in.:

• Intensywne napowietrzanie wody.
• Utrzymanie temperatury wody w okolicach 30st C
• Dostarczenie bakterii nitryfikacyjnych oraz pożywki dla nich. Ich źródłem może być brudny filtr lub same jego wkłady z innego, dojrzałego akwarium, albo gotowe preparaty bakteryjne tzw. startery do akwarium.

Jak sprawdzić czy akwarium jest już dojrzałe?

Trzeba zaopatrzyć się w trzy testy wody na obecność amoniaku/amonu (NH3/NH4), azotynów (NO2) i azotanów (NO3) i regularnie mierzyć i zapisywać w tabeli wyniki pomiarów. Najlepiej robić to raz dziennie o tej samej godzinie. Po kilku dniach należy ocenić zależność wyników jakie zapisaliśmy w tabeli. A robimy to następująco:

• NH3(4) jest wykrywalny, ale brak NO2 oraz NO3 oznacza że cykl azotowy jeszcze nie istnieje w akwarium.
• NH3(4) oraz NO2 są wykrywane, ale testy nie pokazują obecności NO3 w wodzie akwariowej jest sytuacją, która świadczy o tym, że równowaga przemiany azotowej jest w trakcie tworzenia się.
• Wykrywalność wszystkich trzech form azotu wskazuje na to, że cykl azotowy funkcjonuje już w naszym akwarium, ale nie są to jeszcze warunki bezpieczne dla ryb. Jeśli widać, że stężenia NH3(4) oraz NO2 maleją, a NO3 rośnie to jest to sytuacja która wskazuje nam prawidłowe funkcjonowanie przemiany azotowej.
• W sytuacji kiedy testy nie wykrywają NH3(4) oraz NO2, a NO3 jest dostępne możemy stwierdzić, że przemiana azotowa funkcjonuje prawidłowo i stworzyła w akwarium równowagę biologiczną. W takiej sytuacji możemy wpuścić ryby do akwarium bez obaw o ich zdrowie i życie z powodu zatrucia amoniakiem.

Dlaczego w dojrzałym zbiorniku jest wysokie stężenie amoniaku (NH3) i azotynów (NO2)?

Jeśli masz pewność, że akwarium jest dojrzałe, a mimo to testy wykrywają obecność amoniaku i azotynów, przez co ryby są niespokojnie, chorują, a nawet padają to jest to sygnał, że wydajność filtracji jest niewystarczająca. Oczywiście wiele osób pobiegnie do sklepu lub sięgnie po telefon i zamówi większy filtr, albo dodatkowe media filtracyjne co czasem pomaga, ale nie zawsze.

W pierwszej kolejności zastanów się, czy woda w Twoim akwarium jest wystarczająco natleniona, bowiem bakterie nitryfikacyjne odpowiedzialne za przemianę azotową potrzebują do swojego procesu życiowego dużej ilości tlenu.

Tak jak mogliście przeczytać wyżej - bakterie nitrosomonas utleniają amoniak do azotynów, a bakterie nitrobacter utleniają azotyny do azotanów. Niewystarczająca ilość tlenu w wodzie nie tylko powoduje, że nasze ryby czują się niekomfortowo lub nawet się duszą, ale także, a nawet przede wszystkim ograniczają w znacznym stopniu wydajność filtracji biologicznej co prowadzi do ich podtruwania amoniakiem. Często lekiem na niewydajną filtrację biologiczną okazuje się wyłącznie zwiększenie napowietrzania wody np. poprzez skierowanie wylotu z filtra na powierzchnię wody lub zamontowanie deszczownicy, czy kupno napowietrzacza.

Czy azotany (NO3) są szkodliwe dla ryb w akwarium?

Jak już wcześniej napisałem azotany są bezpieczne o ile ich stężenie nie jest wysokie. Za bezpieczne stężenie uważam 30-35mg/l. Wyższe stężenia będą powodować intensywny wzrost glonów i dyskomfort u ryb, który w dłuższym okresie czasu może doprowadzić do chorób z uwagi na stres wywołany u ryb. Stężenie azotanów powyżej 100mg/l jest już poziomem śmiertelnym dla fauny.

Jak obniżyć poziom azotanów (NO3) w akwarium?

Cykl azotowy w akwarium kończy się na wytworzeniu azotanów, które to nie ulegają już kolejnej przemianie na inny związek azotu. Oczywiście istnieje coś takiego jak denitryfikacja, ale jest to proces trudny do osiągnięcia w akwarium amatorskim, w którym bakterie beztlenowe pozbawiają azotanów cząsteczki tlenu pozostawiając same cząsteczki azotu N2 które to ulatniają się z wody w formie gazu do powietrza.

Jako najczęściej stosowane formy pozbywania się nadmiaru azotanów z akwarium są:

• Regularne, częściowe podmiany wody na świeżą.
• Sadzenie dużej ilości roślin.
• Stosowanie wkładów oraz produktów bakteryjnych obniżających poziom azotanów (NO3). Polecamy woreczki przepływowe Aquafix NO3 i Filtrax NO3 od Zoolek’a oraz preparat Special Blend Microbe-Lift.

O autorze:

Nazywam się Grzegorz Kamiński i mam przyjemność być właścicielem niniejszego sklepu. Akwarystą jestem od kiedy budowała się moja światomość w wieku dziecięcym w latach 90-tych. I aż do dziś nieustannie bogacę swoją wiedzę, a gdy znajdę chwilę dla siebie to dzielę się nią z Wami w postaci takich artykułów.